Ẩn dụ là gì?

Ngôn ngữ tiếng Việt rất phong phú và đa dạng, không chỉ về từ ngữ mà còn đa dạng về các biện pháp tu từ. Một trong những biện pháp tu từ được sử dụng phổ biến nhất, dễ gây nhầm lẫn nhất là biện pháp tu từ ẩn dụ. Vậy ẩn dụ là gì? Ẩn dụ có mấy hình thức? ... Hãy cùng KienThucVui đi tìm lời giải đáp trong bài viết dưới đây.

1. Khái niệm

Ẩn dụ là một biện pháp tu từ mà người viết gọi tên sự vật này bằng tên sự vật khác dựa trên mối quan hệ tương đồng về đặc điểm nào đó (tính chất, trạng thái, màu sắc, …) nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm. Hiểu một cách đơn giản, ẩn dụ là hình thức thay đổi tên gọi sự vật hiện tượng có tên A bằng sự vật hiện tượng có tên là B, trong đó A và B có nét tương đồng với nhau.

Ví dụ: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.

Mặt trời thứ nhất là mặt trời của thiên nhiên, của sự sống, trường tồn còn "mặt trời" thứ hai là hình ảnh ẩn dụ cho Người – vị cha già kính yêu của dân tộc. Cũng giống như mặt trời của tự nhiên, dẫu Người đã đi xa nhưng người mãi mãi sống trong lòng tác giả, của cả dân tộc Việt Nam.

2. Các hình thức ẩn dụ

Ẩn dụ được thể hiện qua 4 hình thức dưới đây:

Ẩn dụ hình thức: Hai sự vật, hiện tượng được nhắc đến có nét tương đồng về hình với nhau về hình thức trong đó người viết đã giấu đi một phần ý nghĩa

Ví dụ:

Vân xem trang trọng khác vời
Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.

Khuôn trăng ở đây là hình ảnh ẩn dụ. Khuôn trăng dùng để chỉ mặt trăng tròn trịa, đầy đặn. Ở đây, Nguyễn Du đã mượn hình ảnh mặt trăng để ẩn dụ cho khuôn mặt tròn trịa, đầy đặn của Thúy Vân.

Ẩn dụ cách thức: thể hiện một vấn đề bằng nhiều cách, giúp người diễn đạt đưa hàm ý vào câu nói.

Ví dụ:

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây

Ăn quả tương đồng với hưởng thành quả lao động. Kẻ trồng cây ở đây tương đồng với những người lao động, người tạo ra giá trị lao động.

Ẩn dụ phẩm chất: Là hình thức dùng phẩm chất của sự vật hoặc hiện tượng kỳ lạ này bằng phẩm chất của sự vật sự việc, hiện tượng kỳ lạ khác có nét tương đồng.

Ví dụ:

Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.

Người cha ở đây chính là hình ảnh ẩn dụ của Bác Hồ. Hình ảnh Bác chăm lo cho giấc ngủ của các chiến sĩ như những người cha đang chăm sóc cho các đứa con thương yêu của mình.

Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Là hình thức miêu tả tính chất, đặc điểm của sự vật được nhận biết bằng giác quan này nhưng lại được miêu tả bằng từ ngữ sử dụng cho giác quan khác

Ví dụ: Nắng giòn tan

Cái nắng to, khô cong mọi vật như cảm giác cắn một miếng khoai tây chiên giòn tan trong miệng. Từ việc cảm nhận bằng thị giác nhưng lại thể hiện cảm giác qua vị giác "giòn tan".

3. Tác dụng của ẩn dụ

Việc sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ trong văn học nhằm tăng sức gợi hình gợi cảm cho câu văn, câu thơ. Ngoài ra việc sử dụng các hình ảnh ẩn dụ giàu hình ảnh, có hàm súc giúp người đọc người nghe cảm thấy hấp dẫn, lôi cuốn hơn.

Ví dụ: Người Cha mái tóc bạc.

Nếu diễn giải theo cách thông thường, câu này sẽ trở thành "Bác Hồ mái tóc bạc". Từ một câu thơ giàu tính biểu cảm, sau khi mất đi phép ẩn dụ, câu thơ trở thành một câu thông thường, vô vị.

4. Phân biệt ẩn dụ và hoán dụ

Giống nhau

• Cả hai biện pháp tu từ đều gọi sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác.
• Đều dựa trên quy luật liên tưởng, có sự gần gũi với nhau.
• Đều có tác dụng tăng sức gợi hình, gợi cảm giúp câu văn, câu thơ giàu cảm xúc hơn.

Khác nhau

• Ẩn dụ dựa trên sự tương đồng giữa hai sự vật, hiện tượng không có liên quan gì đến nhau nhưng có nét tương đồng dựa trên một điểm nào đó như tính chất, trạng thái, màu sắc. Ví dụ: "Thuyền đi để bến đợi chờ/ Tình đi nghĩa ở bao giờ quên nhau". => Thuyền ở đây là hình ảnh ẩn dụ chỉ người ra đi, bến là hình ảnh ẩn dụ cho người ở lại. Giữa thuyền – người đi, bến – người ở có sự tương đồng với nhau.
• Hoán dụ dựa trên sự liên tưởng gắn bó, gần gũi giữa các sự vật hiện tượng có liên quan trực tiếp đến nhau, gần kề nhau. Ví dụ: "Đầu xanh có tội tình gì/ Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi." => Đầu xanh ở đây là hoán dụ của những người đang ở độ tuổi trẻ trung, giàu sức sống. Má hồng dùng để chỉ những cô gái có vẻ ngoài xinh đẹp.

Trên đây KienThucVui đã tổng hợp các kiến thức về biện pháp tu từ Ẩn dụ giúp bạn trả lời các câu hỏi xoay quanh ẩn dụ là gì. Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những kiến thức bổ ích phục vụ cho học tập và nghiên cứu.